مروری بر انواع مالیات های مستقیم در ایران مانند اراضی بایر، تمبر، املاک، مستغلات مسکونی خالی و خودرو های گران قیمت
مقدمه
مالیاتها بهعنوان یکی از منابع اصلی درآمد دولتها، نقش مهمی در تأمین هزینههای عمومی و بهبود زیرساختها دارند. در ایران نیز انواع مختلفی از مالیاتهای مستقیم وجود دارد که از جمله آنها میتوان به مالیات بر اراضی بایر، مالیات بر تمبر، مالیات سالانه املاک، مالیات مستغلات مسکونی خالی و مالیات سالانه خودروهای گرانقیمت اشاره کرد. در این مقاله به بررسی هر یک از این مالیاتها و قوانین مربوط به آنها میپردازیم.
انواع مالیات
از انواع مالیات های مستقیم می توان به موضوعات زیر اشاره نمود:
- مالیات بر اراضی بایر
- مالیات بر تمبر
- مالیات سالانه املاک
- مالیات مستغلات مسکونی خالی
- مالیات سالانه خودرو های گران قیمت
برای خواندن مالیات های مستقیم و غیر مستقیم و انواع تقسیم آن به این قسمت مراجعه کنید.
مالیات بر اراضی بایر
سابقاً بهموجب قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۱۳۶۶، کلیه اراضی بایر واقع در محدوده شهرها که بدون عذر موجه بایر بمانند، مشمول مالیات سالانه قرار میگرفتند. اما در جریان تصویب ماده (۲) قانون اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم در تاریخ ۱۳۸۰٫۱۲٫۲۷، این ماده حذف شد.
سپس مقنن با هدف ترغیب مالکان این اراضی به عمران یا ساخت بنا و نتیجتاً افزایش عرضه مسکن، بهموجب ماده (۱۵) قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب ۱۳۸۷٫۲٫۲۵ این منبع مالیاتی را مجدداً احیا کرد. بر اساس این ماده، اراضی بایر با کاربری مسکونی در محدوده شهرهایی که دولت تعیین میکند، سالانه مشمول مالیات به نرخ ۱۲ درصد بر مأخذ ارزش معاملاتی میشوند.
مالکان این اراضی مکلفند هر سال مالیات بر اراضی بایر خود را با تسلیم اظهارنامه مالیاتی مربوط تا آخر اردیبهشت ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند. متاسفانه، به دلیل عدم ایجاد زیرساختهای لازم، این حکم قانونی اجرا نمیشود.
مالیات بر تمبر
حق تمبر مالیاتی است که از طریق الصاق و ابطال تمبر مالیاتی بر روی اسناد و مدارک و اوراق خاص وصول میشود و علاوه بر آن موجب اعتبار قانونی آنها میشود. با توجه به اینکه وجه حق تمبر مستقیماً از مؤدی وصول نمیشود بلکه مرجع انتشار و صدور این اسناد و مدارک آن را به حساب خزانه واریز میکند و سپس آن را از استفاده کننده آنها وصول میکند، این نوع مالیات در شمار مالیاتهای غیر مستقیم قرار میگیرد. در این قسمت از ، قانون اجازه وصول مالیاتهای غیر مستقیم از برخی کالاها و خدمات مصوب ۱۳۷۴، این نوع مالیات نیز ذکر شده است.
طبق ماده ۴۹ قانون مالیاتهای مستقیم، موارد شمول و میزان این نوع مالیات به شرح زیر است:
- هر برگ چک صادره از بانکها به میزان ۲۰۰ ریال و از برات، فته طلب (سفته) و نظایر آنها نسبت به مبلغ آنها معادل نیم در هزار (مواد ۴۴ و ۴۵ قانون مالیاتهای مستقیم).
- کلیه اسناد تجاری قابل انتقال که در ایران صادر و یا معامله و مورد استفاده قرار داده میشود و اسناد کاشف از حقوق مالکیت نسبت به مالالتجاره از قبیل بارنامه دریایی و هوایی و همچنین اوراق بیمه مالالتجاره به میزان ۵۰۰۰ ریال و بارنامه زمینی و صورت وضعیت مسافری ۱۰۰۰ ریال (صدر ماده ۴۶ قانون مالیاتهای مستقیم).
- کلیه قراردادها و اسناد مشابه آنها که بین بانکها و مشتریان آنها مبادله یا از طرف مشتریان تعهد میشود، در صورتی که در دفاتر اسناد رسمی ثبت نشود به میزان ۱۰۰۰۰ ریال.
همچنین برخی استثنائات برای مالیات بر تمبر وجود دارد مانند شرکتهای تعاونی، شرکتهای مناطق آزاد تجاری، صنعتی و شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار.
مالیات سالانه املاک
اخذ مالیات سالانه املاک به ماده ۳ قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۱۳۶۶ باز میگردد، اما نهایتاً بهموجب ماده (۲) قانون اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۱۳۸۰٫۱۱٫۲۷، این ماده حذف شد. در حال حاضر بهموجب قوانین بودجه سالهای ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ ، قوانین جدید وضع شد. در سال ۱۴۰۲، زمینهای فاقد اعیانی دارای کاربری مسکونی، اداری و تجاری، باغ ویلاهای مجاز با احتساب عرصه و اعیان و خانههای مجلل (لوکس که ارزش آنها بیش از ۲۰۰ میلیارد ریال باشد) مازاد بر این مبلغ مشمول مالیات به میزان دو در هزار میشوند.
مالیات مستغلات مسکونی خالی
ماده ۱۰ قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۱۳۶۶، ماده ۵۴ مکرر قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۱۳۹۴ و سپس بند (ت) تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور، جهت اخذ این منبع مالیاتی احکامی را پیشبینی کرده بودند. اما به دلیل عدم پیشبینی ضمانتهای اجرایی کافی، نهایتاً مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۹۹٫۹٫۵ اقدام به تصویب دو حکم در قالب قانون اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم کرد:
- با استفاده از شیوه خوداظهاری، سرپرستان خانوار مکلف شدند اقامتگاه اصلی خانوار را در سامانه املاک و اسکان کشور ثبت نمایند و برای آن ضمانتهای اجرایی متعددی پیشبینی شد (تبصره ۸ ماده ۱۶۹ مکرر).
- خانههایی که به عنوان خانه خالی شناسایی میشوند مشمول مالیات قابل توجهی شدند (ماده ۵۴ مکرر قانون مالیاتهای مستقیم).
مالیات سالانه خودروهای گرانقیمت
اخذ مالیات از کالاهای گرانقیمت یکی از اقداماتی است که اخیراً با هدف ایجاد عدالت مالیاتی در کشور انجام شده است. این رویکرد باعث شد که منبع مالیاتی جدیدی بهموجب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ تعریف و سپس در قوانین بودجه سالهای ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ کل کشور پیگیری شود.
مطابق با قانون اخیر بند (س) تبصره (۶) در سال ۱۴۰۲، انواع خودروی سواری و وانت دو اتاق (کابین) دارای شماره انتظامی شخصی در اختیار مالکان اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی که قیمت روز خودروی آنها بیش از ۳۰ میلیارد ریال است. نسبت به مازاد بر این مبلغ مشمول مالیات سالانه خودرو به نرخ یک درصد میگردند.
مالیات بر نقل و انتقال سهام و سهم الشركه
در این بند ابتدا ماهیت این مالیات بررسی می شود و در ادامه نیز موارد اخذ این نوع از مالیاتها بیان خواهد شد .
مطابق رأی شورای عالی مالیاتی ماهیت مالیات بر نقل و انتقال سهام از نوع مالیات بر درآمد تلقی شده است. نقدی که بر این رأی به نظر میرسد این است که چنانچه نقل و انتقال سهام به صورت معوض صورت گیرد اما مبلغ فروش از مبلغ خرید کمتر باشد.
در این حالت هر چند درآمد محقق ایجاد نشده است اما باز هم مشمول مالیات مقطوع قرار می گیرد.
لذا اینکه ماهیت این نوع مالیات را «مالیات بر درآمده تلقی کنیم محل تأمل است و به نظر میرسد میتوان آن را از نوع مالیات بر دارایی در نظر گرفت که هنگام انتقال آن و به صورت مقطوع محاسبه می شود .
الف) از هر نقل و انتقال سهام و سهم الشركه» و «حق تقدم سهام و سهم الشركة شرکا در سایر شرکتها مالیات مقطوعی به میزان ۴ ارزش اسمی آنها وصول می شود.
از این بابت وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال فوق مطالبه نخواهد شد. انتقال دهندگان سهام و سهم الشركه و حق تقدم سهام مکلفند قبل از انتقال مالیات متعلق را به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز نمایند (تبصره ۱ ماده ۱۴۳ ق.م.م) .
ب) از هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکت ها اعم از ایرانی و خارجی در بورس ها یا بازارهای خارج از بورس دارای مجوز، مالیات مقطوعی به میزان ۰٫۵ ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام وصول خواهد شد. از این بابت وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام و مالیات بر ارزش افزوده خرید و فروش مطالبه نخواهد شد. (ماده ۱۴۳ مکرر ق.م.م) .
مالیاتهای مستقیم در ایران هر یک با هدف خاصی وضع شدهاند و اجرای صحیح آنها میتواند به بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش عدالت اجتماعی کمک کند.
دقت داشته باشید برای توضیحات بیشتر می توانید با سایت و پشتیبانی سازمان مالیاتی کشور به آدرس my.tax.gov.ir در ارتباط باشید.
