رایجترین تقسیمبندی در نظامهای مالیاتی، تفکیک مالیات ها به دو دستهی مالیات های مستقیم و مالیات های غیرمستقیم است. مالیات مستقیم زمانی تعریف میشود که به طور مستقیم از درآمد یا دارایی فرد اخذ شود. در این حالت، شخصی که مالیات پرداخت میکند، همان مؤدی واقعی مالیات است.
به عکس، مالیاتهای غیرمستقیم در شرایطی اعمال میشوند که پرداختکنندهی مالیات و مؤدی واقعی آن تفاوت دارند. در این حالت، پرداختکنندهی اصلی مالیات، هزینهی مالیاتی را به صورت غیرمستقیم از شخص دیگری که مؤدی نهایی است، دریافت میکند و بار مالیاتی نهایتاً به دوش مؤدی واقعی منتقل میشود.
تفاوتها با قوانین موجود
این تعریفهای نظری همیشه با آنچه در قوانین مالیاتی موجود است، مطابقت ندارد. برای نمونه، در قانون مالیاتهای مستقیم ایران، برخی از مالیاتها که به نظر مستقیم میآیند، به شکل غیرمستقیم دریافت میشوند. به ویژه در مورد مالیات بر درآمد حقوق که طبق ماده ۸۶ ق.م.م، پرداختکنندگان حقوق مکلفند مالیات متعلق را از حقوق کسر کنند و تا پایان ماه بعد به اداره مالیات تسلیم نمایند.
در ادامه با ایزی فاکتور در مقاله مالیات های مستقیم و مالیات های غیرمستقیم همراه باشید.
اصلاح تعریف مالیات مستقیم
با توجه به این تناقضات، برای ارائهی تعریفی که با وضعیت فعلی قوانین مالیاتی مطابقت داشته باشد، لازم است مالیاتهای مستقیم را به عنوان مالیاتهایی بشناسیم که غالباً—ولی نه همیشه—به صورت مستقیم از خود مؤدیان دریافت میشود. در ادامه، انواع مالیاتهای مستقیم را بررسی کرده و سپس به مالیاتهایی که به شکل غیرمستقیم از مؤدیان دریافت میشود، خواهیم پرداخت.
این نوشتار در ایزی فاکتور تلاش میکند تا با بررسی دقیقتر قوانین موجود، درک بهتری از نحوهی کارکرد مالیاتها و تأثیرات آنها بر مودیان فراهم آورد.
مصادیق شمول مالیات
پس از تعیین فوت فرد، مالیات بر ارث بر اساس چند سناریو اعمال میشود:
- انتقال به موجب ارث: این مورد شامل انتقال اموال مورث به ورثه قانونی بر اساس قوانین ارث میشود.
- انتقال به موجب وصیت: در این حالت، اموال طبق آخرین وصیتنامهی مورث به شخص یا اشخاص معینی که در وصیتنامه نام برده شدهاند، منتقل میشود.
- انتقال به موجب نذر: اگر مورث نذر کرده باشد که داراییهای خود را پس از مرگ به شخص یا نهاد خاصی منتقل کند، این انتقال نیز ممکن است شامل مالیات بر ارث شود، مگر آنکه به طور خاص از مالیات معاف باشد.
این فرآیندها و قوانین اطمینان میدهند که هرگونه انتقال دارایی پس از مرگ فرد به درستی مدیریت شده و مطابق با قوانین جاری کشور انجام پذیرد.
الف) انتقال به موجب ارث
این مورد اولین و اصلیترین مصداق مالیات بر ارث است. انتقال ماترک به وراث به موجب ارث شامل تمامی داراییهای متوفی میشود که بر اساس قوانین ارث به وراث قانونی منتقل میگردد.
ب) انتقال به موجب وصیت
مالیات بر ارث همچنین میتواند شامل حالتی شود که اموال به وراث بر اساس وصیتنامهی مورث منتقل شوند. این حالت شامل انتقال داراییها به فرد یا افرادی است که مورث در وصیتنامهاش به آنها اشاره کرده است.
ج) انتقال به موجب نذر
سومین حالت، انتقال اموال به وراث به موجب نذر است. این شامل مواردی میشود که مورث نذر کرده باشد دارایی هایی را پس از مرگش به شخص خاصی یا برای امور خیریه اختصاص دهد.
استثنائات و تخفیفات
اموالی که برای سازمان ها و مؤسساتی که در ماده (۲) قانون مالیات های مستقیم ذکر شدهاند، مورد وقف، نذر یا حبس قرار گیرند، به شرط تأیید این سازمان ها و مؤسسات، از شمول مالیات بر ارث خارج هستند.
علاوه بر این، منافع مالی که مورد وقف و حبس قرار گرفته و همچنین منافع مالی که مورد نذر یا وصیت قرار گرفته است، به جز در مواردی که در بند (۳) ماده (۲۴) ق.م.م ذکر شده، سالانه مشمول مالیات بر درآمد خواهند بود. این بدین معناست که اشخاص منتفع از این منافع باید مالیات بر درآمد مربوط به آنها را پرداخت کنند.
موارد عدم شمول مالیات و کسورات
۱. اموالی که از شمول مالیات بر ارث خارج هستند
اموالی که طبق قوانین یا احکام قضایی، خاص مالکیت آنها سلب شده است، از شمول مالیات بر ارث خارج میشوند. این شامل حالاتی است که اموال به صورت بلاعوض در اختیار اشخاص موضوع ماده (۲) قرار میگیرد و با تأیید این اشخاص از شمول مالیات خارج میشوند.
۲. معافیتهای مربوط به بازنشستگی و مزایای مشابه
وجوه بازنشستگی، وظیفه، پسانداز خدمت، مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمههای اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط مؤسسات بیمه یا بیمهگزار و یا کارفرما مانند بیمههای عمر و زندگی، خسارت فوت و دیه که به طور مستمر یا یکجا به ورثه پرداخت میشود، از شمول مالیات بر ارث معاف هستند.
۳. معافیت اموال منقول مرتبط با قراردادهای بینالمللی
اموال منقول متعلق به اشخاصی که شامل بند (۴) ماده (۳۹) قرارداد وین و مادههای مرتبط میشوند. با شرط معامله متقابل از شمول مالیات بر ارث خارج میشوند.
۴. اموال وقفی، نذری یا حبس شده
اموالی که به سازمانها و مؤسسههای مشخص در ماده (۲) وقف، نذر، یا حبس شدهاند و تأیید این سازمانها را دارند، از شمول مالیات بر ارث خارج میشوند.
۵. اثاثیه منزل متوفی
اثاث البيت محل سکونت متوفی مشمول مالیات بر ارث نیست، این مورد به دلیل سهولت در اجرای مالیات و دشواریهای مربوط به تشخیص اموال مشمول معاف میشود.
۶. معافیت برای وراث شهدا
وراث طبقات اول و دوم نسبت به اموال شهدای انقلاب اسلامی مشمول مالیات نخواهند بود، به شرطی که شهادت توسط نیروهای مسلح یا بنیاد شهید تأیید شده باشد.
۷. کسر هزینههای کفن و دفن و دیون
هزینههای کفن و دفن و دیون محقق متوفی مانند مهریه و اقساط بانکی از ماترک قبل از محاسبه مالیات بر ارث کسر میشوند. به شرطی که این اموال در داخل ایران باشند و ظرف مدت یک سال پس از فوت متوفی اظهارنامهای حاوی کلیه موارد ماترک به اداره امور مالیاتی ارائه شود.
این شرایط و معافیتها نشاندهنده تلاش قانونگذار برای تسهیل و عدالت در فرآیند مالیاتی است و به حفظ حقوق وراث و تسهیل در اجرای قوانین مالیاتی کمک میکند.
نتیجه
در پایان این بررسی، میتوان گفت که تفکیک مالیاتها به دو دستهی مالیات های مستقیم و غیرمستقیم نه تنها به ما اجازه میدهد تا دید واضحتری نسبت به ساختار مالیاتی داشته باشیم. بلکه به درک بهتری از نحوهی تأثیرگذاری مالیاتها بر اقتصاد فردی و کلان منجر میشود. با این حال، تفاوتهای موجود بین تعاریف نظری و کاربرد عملی آنها در قوانین موجود نیز نشان میدهد که همواره نیازمند بازنگریهای قانونی و تطبیق دقیقتر با شرایط واقعی جامعه هستیم. این بازنگریها باید به گونهای باشند که هم عدالت مالیاتی را تأمین کنند و هم بار مالیاتی را به شکل منصفانهای بین تمامی طبقات اجتماعی توزیع کنند. از این رو، درک این اصول و کاربرد آنها در قانونگذاری، گام مهمی در جهت تحقق یک نظام مالیاتی عادلانه و کارآمد است.
